Yıllar önce Gaziantep’e giden bir arkadaşımın anlattığı hikâyeyi hâlâ anımsarım. Fıstık işçisi kadınlardan dinlemiş: Antep’te çocuklar da fıstık işçisi olarak çalışırlarmış. Küçücük elleri fıstık kırmak için pek makbûlmuş. Böyle olunca büyüklerinin denetiminde, avlulara serdikleri büyük yaygıların üzerine oturur fıstıkları kırarlarmış.
Çocuk ve fıstık... Fıstık gibi bir yemiş, olsa olsa bir çocuğun ağzına lâyıktır bana sorarsanız. Elbette bu çocukların, fıstıkların tadına baktığını aklımızdan bile geçiremeyiz. Ama birgün bir tanesi dayanamamış, fıstıklardan birazını ağzına atıvermiş. Tabi fırçayı da yemiş. Ama mecburen diğer çocuklara da vermişler biraz.
Hikâyenin geri kalanını bilmiyorum. Küçük elli fıstık işçileri, kırdıkları kilolarca fıstığın tadından mahrumlar. Bu adaletsizliği bir süreliğine bir kenara bırakırsak büyüklerinin ürettikleri çözüm, benim içime su serpti. En azından o an için eşitliği sağlanmışlar. Orada bulanan çocukların bu sayede eşitlikle ilgili, farkında olmadan da olsa, fikir sahibi olduklarını düşündüm. Yetişkin olduklarında, her şeye rağmen, içlerinde taşıyacakları zerre kadar adalet duygusunun nedeninin, o gün yaşadıkları bu olay olmasını diledim. Görüp görecekleri adaletin bu olmayacağını umarak.
Eşitlik, özgürlük, adalet, savaş, barış gibi kavramları, çocuklara tanımlarla anlatmanın gülünç olduğunu düşünmüşümdür hep. Çocuk kitaplarındaki sonsuz iyiler ve sonsuz kötülerin de işe yaramadığından eminim. Çocuklara kavramları öğretmek için hazırlanmış kitaplar elbette yok değil. Ama tanımların ya da bazen tanımlara uygun örnek olayların yer verildiği bu kitapları, kötü hazırlanmış birer ders kitabı gibi gördüm. Ayrıca bir kavrama ilişkin yapacağınız tanımın hangi bakış açısını temel aldığı da önemlidir. Hâl böyle olunca söz konusu kitaplar çok popüler olsalar da burada paylaşmak istemedim.
Çocuklara düşünme becerisi kazandırma etkinliklerinden en eğlencelisi doğadan olaylar aktarmaktır bence. Hele elinizde heyecanlı bir roman varsa gerisini siz düşünün artık! Toprak Işık’ın Çiftçi Karıncalar Köleci Karıncalara Karşı romanı, hayvanların şaşırtıcı dünyalarından esinlenmiş, yepyeni bir macera kitabı. Üstelik bu romanın özgürlük, savaş, barış, üretkenlik, farklı olana da sevgi duyma gibi kavramlara ilişkin kafa yorma konusunda çocuklara yardımcı olacağı kanısındayım.
Karıncaların dünyanın en çalışkan varlıklarından olduğu herkesin malûmu. Işık’ın romanında bu çalışkan varlıkların iki farklı türünün mücadelesine tanık oluyoruz. Saldırdıkları karınca yuvalarındaki larvaları çalarak köleleştiren köleci karıncalar ve onlarla kıyasıya mücadele eden çiftçi karıncalar. Ne çiftçi karıncalar ne de köle karıncalar savaşma içgüdülerine sahipler. Üstelik köleleşen karıncalar, ne olduklarını tamamen unuttukları için işgalci tarafa da hizmet ediyorlar. Ama savaş zamanı geldiğinde herkes üzerine düşeni yapıyor. Köleci karıncalar akın ederken çiftiçi karıncalar onlara karşı cesur ve zekice bir mücadele veriyorlar.
Bu arada savaş çıkmadan önce karınca yuvasına sızan bir kınkanatı da unutmayalım. Onun niyeti en başta, kendisinin de bir karınca olduğuna diğerlerini inandırıp kışı, karıncaların topladığı erzaklarla rahat rahat geçirmek. Ama kendini bir anda savaşın ortasında bulunca o da kendi becerilerine göre karıncalara yardım etmeye başlar. Hem de bir hayli ilginç bir yöntemle. Benim bu romandaki en sevdiğim kahraman bu kınkanat oldu. Başka bir tür de olsa emek harcayarak o da karınca yaşamına dahil oluyor. Işık’ın kurduğu, herkesin yeteneğine göre iş bölümüne dahil olmasını mümkün kılan börtü böcek yaşamını sevdim.
Öte yandan, türlerinin özelliği nedeniyle sevgili olamayacak iki farklı karıncanın aşkına da tanık oluyoruz. Onlar ne yapacaklar? Bir araya gelmeleri zor görünüyor. Hele savaş varken.
Çiftçi Karıncalar Köleci Karıncalara Karşı, doğa yaşamını eğlenceli bir şekilde anlatırken soyut kavramların da çocukların düşünce dünyasına girmesine olanak sağlıyor. Onları öğrenmeye ve belli kalıplarla düşünmeye de zorlamıyor üstelik. Yalın anlatımı ve doğal yaşamı temel almasıyla okur üzerinde ikna edici olmayı başarıyor. Bu yönleriyle Çiftçi Karıncalar Köleci Karıncalara Karşı, çocuklar için üretilen edebiyatın klasikleri arasında yerini almayı hak ediyor bence.
